کد مطلب:1110 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:299
احـــکام ارث
مسأله 2736 ـ كسانی كه به واسطه خویشی ارث می برند سه دسته هستند:
دسته اول ـ پدر و مادر و اولاد میت است و با نبودن اولاد، اولاد اولاد هر چه پائین روند، هر كدام آنان كه به میت نزدیكتر است ارث می برد و تا یكنفر از این دسته هست دسته دوم ارث نمی برند.
دسته دوم ـ جد یعنی پدربزرگ و جده یعنی مادربزرگ و خواهر و برادر است و با نبودن برادر و خواهر، اولاد ایشان هر كدام آنان كه به میت نزدیكتر است ارث می برد و تا یكنفر از این دسته هست دسته سوم ارث نمی برند.
دسته سوم ـ عمو و عمه و دائی و خاله و اولاد آنان است و تا یكنفر از عموها و عمه ها و دائی ها و خاله های میت زنده اند، اولاد آنان ارث نمی برند ولی اگر میت عموی پدری و پسر عموی پدر و مادری داشته باشد، ارث به پسرعموی پدر و مادری می رسد، و عموی پدری ارث نمی برد. حسب اجماع علماء شیعه، و مرسله شیخ صدوق قدس سره و خبر حسن بن عمارة(1) و فقه الرضا(2) و مرسله طبرسی در مجمع البیان(3).
مسأله 2737 ـ اگر عمو و عمه و دائی و خاله خود میت و اولاد آنان، و اولاد اولاد آنان نباشند، عمو و عمه و دائی و خاله پدر و مادر میت ارث می برند، و اگر اینها نباشند اولادشان ارث می برند، و اگر اینها هم نباشند، عمو و عمه و دائی و خاله جد و جده میت و اگر اینها نباشند اولادشان ارث می برند.
مسأله 2738 ـ زن و شوهر به تفصیلی كه در مسائل (2778) به بعد گفته می شود از یكدیگر ارث می برند.
ارث دستـــه اول
مسأله 2739 ـ اگر وارث میت فقط یك نفر از دسته اول باشد، مثلاً پدر یا مادر، یا یك پسر یا یك دختر باشد همه مال میت به او می رسد، و اگر چند پسر یا چند دختر باشند، همه مال بطور مساوی بین آنان قسمت می شود. و اگر یك پسر و یك دختر باشند، مال را سه قسمت می كنند دو قسمت را پسر و یك قسمت را دختر می برد. و اگر چند پسر و چند دختر باشند، مال را طوری قسمت می كنند كه هر پسری دو برابر دختر ببرد.
مسأله 2740 ـ اگر وارث میت فقط پدر و مادر او باشد، مال سه قسمت می شود، دو قسمت آن را پدر و یك قسمت را مادر می برد. ولی اگر میت دو برادر یاچهار خواهر یا یك برادر و دو خواهر داشته باشد كه همه آنان پدری باشند، یعنی پدر آنان با پدر میت یكی باشد، خواه مادرشان هم با مادر میت یكی باشد یا نه اگر چه تا میت پدر و مادر دارد، اینها ارث نمی برند اما به واسطه بودن اینها، مادر شش یك مال را می برد و بقیه را به پدر می دهند، و نیز شرط است در این مطلب كه حجبش می نامند، آنكه برادرها یا خواهرها حر باشند و مملوك نباشند و در حال موت زنده و متولد باشند نه حمل، و مشرك نباشند بلكه مطلق كافر حجب نمی نماید حسب اجماع علماء و روایت حسن بن صالح(4) و مشهور شرط نموده اند نیز آنكه اخوه(برادرها) قاتل میت نباشند.
مسأله 2741 ـ اگر وارث میت فقط پدر و مادر و یك دختر باشد چنانچه میت دو برادر، یا چهار خواهر، یا یك برادر و دو خواهر پدری نداشته باشد مال را پنج قسمت می كنند، پدر و مادر هر كدام یك قسمت و دختر سه قسمت آنرا می برد. و اگر دو برادر یا چهار خواهر یا یك برادر و دو خواهر پدری داشته باشد مال را شش قسمت می كنند، پدر و
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ وسائل ج 17 باب 5 میراث الاعمام و الاخوال حدیث 5 و 2.
2 ـ فقه الرضا ج 3 باب 5 میراث الاعمام و الاخوال حدیث 1.
3 ـ وسائل ج 17 باب 1 موجبات الارث حدیث 5.
4 ـ وسائل ج 17 باب 15 میراث الابوین و الاولاد.
مادر هر كدام یك قسمت و دختر سه قسمت می برد و یك قسمت باقیمانده را چهار قسمت می كنند یك قسمت را به پدر و سه قسمت را به دختر می دهند. مثلاً اگر مال میت را 24 قسمت كنند 15 قسمت آن را به دختر و 5 قسمت آنرا به پدر و 4 قسمت آنرا به مادر می دهند. حسب اتفاق علماء مذكور در مفتاح الكرامة(1)
مسأله 2742 ـ اگر وارث میت فقط پدر و مادر و یك پسر باشد، مال را شش قسمت می كنند، پدر و مادر هر كدام یك قسمت می برند و پسر چهار قسمت آنرا می برد. و اگر چند پسر یا چند دختر باشند، آن چهار قسمت را به طور مساوی بین خودشان قسمت می كنند. و اگر پسر و دختر باشند آن چهار قسمت را طوری تقسیم می كنند كه هر پسری دو برابر دختر ببرد.
مسأله 2743 ـ اگر وارث میت فقط پدر و یك پسر یا مادر و یك پسر باشد، مال را شش قسمت می كنند یك قسمت آنرا پدر یا مادر و پنج قسمت را پسر می برد.
مسأله 2744 ـ اگر وارث میت فقط پدر یا مادر با پسر و دختر باشد، مال را شش قسمت می كنند، یك قسمت آنرا پدر یا مادر می برد و بقیه را طوری قسمت می كنند كه هر پسری دو برابر دختر ببرد.
مسأله 2745 ـ اگر وارث میت فقط پدر و یك دختر یا مادر و یك دختر باشد، مال را چهار قسمت می كنند، یك قسمت آنرا پدر یا مادر و بقیه را دختر می برد.
مسأله 2746 ـ اگر وارث میت فقط پدر و چند دختر، یا مادر و چند دختر باشد، مال را پنج قسمت می كنند، یك قسمت را پدر یا مادر می برد و چهار قسمت را دخترها بطور مساوی بین خودشان قسمت می كنند، و چنانچه وارث فقط پدر و مادر و چند دختر و شوهر باشد مال را دوازده قسمت می نمایند سه قسمت كه ربع است شوهر می برد و پدر و مادر هر یك دو قسمت كه سدس است می برند و پنج قسمت باقی را كه اقل از ثلثین است بین دخترها قسمت می نمایند،چونكه شوهر هیچ وقت از ربع كه فرض ادنای اوست كمتر نمی برد، و همچنین زن از ثمن كه فرض ادنای
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ اتفاق علماء مذكور در مفتاح الكرامة بر این است كه وجود اخوه سبب حجب مادر حتی از رد می شود، ولكن ادله حجب اخوه مادر را، فقط دلالت بر حجب از ثلث می نماید، و دلالت بر حجب از رد حتی بالاطلاق هم ندارد، زیرا كه قرائن دلالت می كند بر اینكه نظر به حجب از ثلث است در جمیع اخبار بلكه حدیث 1 باب 17 میراث الابوین و الاولاد وسائل صحیحه محمدبن مسلم كه دلالت دارد بر اینكه با وجود بنت واحده و ابوین، به ام هم رد می شود، اطلاق دارد و شامل صورت وجود اخوه هم می شود.
و اما آیه شریفه سوره نساء آیه (11) كه با وجود اخوه تعیین سدس می نماید فقط فرض و نصیب را متعرض است، كما اینكه نسبت به ابوین هم با وجود اولاد تعیین سدس می نماید، و مفهومی كه موجب منع از رد شود ندارد، و لذا به هر دو رد می شود و علی فرض اصرار بر مفهموم و اینكه معنی آیه شریفه آن است كه از مجموع ماترك ولد، مادر بیشتر از سدس نمی برد حتی رداً جواب می گوئیم كه آیه شریفه شامل مورد رد نمی شود، چونكه مفروض آیه عدم وجود اولاد است، كه در اینصورت می فرماید اگر اخوه نبود مادر ثلث و اگر اخوه بود مادر سدس می برد و در مفروض آیه رد مورد ندارد، و جمیع مازاد از نصیب مادر مال پدر است بالقرابه چونكه أب فرض و نصیب معینی ندارد.
و قدیستدل بر حجب از رد بعلت وارده در دو حدیث زراره كه دومی آن صحیح است(3 و 4 باب 10 میراث الابوین و الاولاد ـ وسائل) زیرا می فرماید: «چونكه اخوه عائله أب می باشد لذا از ام كم شد و بر اب اضافه شد.»، و این علت نسبت به رد هم هست كه باید به ملاحظه كثرت عائله أب به ام رد نشود و بر اب اضافه شود پس كما اینكه اخوه و كثرت عائله اب موجب حجب از نصیب اعلا شد موجب حجب از رد هم باید بشود. و جواب آن است كه اولاً این علت كما اینكه نسبت به نصیب ام موجب منع بالكل نشد، بلكه موجب قلت شد كذلك نسبت به رد هم باید موجب قلت شود نه منع بالكل، و لذا چونكه با وجود اخوه نصیب ام كم می شود رد به او هم چونكه تابع نصیب است ایضاً بالنسبه كم می شود.
و ثانیاً: این جهت مذكوره ملاك است و ضابط منصوص العله بر آن منطبق نیست.
و ثالثاً: در كلام خود زراره است، و لعله اجتهاد خود اوست چونكه از امام علیه السلام نقل نكرده است.
و علی هذا مدرك حجب از رد فقط اجماع و اتفاق است، و این هم حجة نیست به جهت آنكه محتمل است كه مدرك اجماع همین سه دلیلی باشد كه اشاره نمودیم و رد نمودیم ولكن مع ذلك كله سزاوار نیست ترك احتیاط به تصالح.
اوست هیچ وقت كمتر نمی برد، و پدر و مادر هیچوقت از سدس كه فرض ادنای آنها است كمتر نمی برند، لذا نقص بر دخترها وارد می شود.
مسأله 2747 ـ اگر میت اولاد نداشته باشد، نوه پسری او اگر چه دختر باشد، سهم پسر میت را می برد و نوه دختری او اگر چه پسر باشد، سهم دختر میت را می برد، مثلاً اگر میت یك پسر از دختر خود و یك دختر از پسرش داشته باشد، مال را سه قسمت می كنند، یك قسمت را به پسر دختر و دو قسمت را به دختر پسر می دهند.
ارث دستـــه دوم
مسأله 2748 ـ دسته دوم از كسانی كه به واسطه خویشی ارث می برند جد یعنی پدر بزرگ و جده یعنی مادر بزرگ و برادر و خواهر میت است و اگر برادر و خواهر نداشته باشد، اولادشان ارث می برند و داشتن جد مانع از ارث اولاد برادر و خواهر نمی شود.
مسأله 2749 ـ اگر وارث میت فقط یك برادر یا یك خواهر باشد، همه مال به او می رسد و اگر چند برادر پدر و مادری، یا چند خواهر پدر و مادری باشد، مال بطور مساوی بین آنان قسمت می شود و اگر برادر و خواهر پدر و مادری با هم باشند، هر برادری دو برابر خواهر می برد، مثلاً اگر دو برادر و یك خواهر پدر و مادری دارد، مال را پنج قسمت می كنند، هر یك از برادرها دو قسمت و خواهر یك قسمت آنرا می برد.
مسأله 2750 ـ اگر میت برادر و خواهر پدر و مادری دارد، برادر و خواهر پدری كه از مادر با میت جدا است ارث نمی برد. و اگر برادر و خواهر پدر و مادری ندارد، چنانچه فقط یك خواهر یا یك برادر پدری داشته باشد، همه مال به او می رسد و اگر چند برادر یا چند خواهر پدری داشته باشد، مال بطور مساوی بین آنان قسمت می شود و اگر هم برادر و هم خواهر پدری داشته باشد، هر برادری دو برابر خواهر می برد.
مسأله 2751 ـ اگر وارث میت فقط یك خواهر یا یك برادر مادری باشد كه از پدر با میت جدا است، همه مال به او می رسد. و اگر چند برادر مادری یا چند خواهر مادری یا چند برادر و خواهر مادری باشد، مال بطور مساوی بین آنان قسمت می شود.
مسأله 2752 ـ اگر میت برادر و خواهر پدر و مادری، و برادر و خواهر پدری و یك برادر یا یك خواهر مادری داشته باشد، برادر و خواهر پدری ارث نمی برند و مال را شش قسمت می كنند یك قسمت آن را به برادر یا خواهر مادری و بقیه را به برادر و خواهر پدر و مادری می دهند، و هر برادری دوبرابر خواهر می برد.
مسأله 2753 ـ اگر میت برادر و خواهر پدر و مادری، و برادر و خواهر پدری و برادر و خواهر مادری داشته باشد، برادر و خواهر پدری ارث نمی برد و مال را سه قسمت می كنند، یك قسمت آن را برادر و خواهر مادری بطور مساوی بین خودشان قسمت می كنند، و بقیه را به برادر و خواهر پدر و مادری می دهند، و هر برادری دو برابر خواهر می برد.
مسأله 2754 ـ اگر وارث میت فقط برادر و خواهر پدری و یك برادر مادری یا یك خواهر مادری باشد، مال را شش قسمت می كنند، یك قسمت آنرا برادر یا خواهر مادری می برد و بقیه را به برادر و خواهر پدری می دهند، و هر برادری دوبرابر خواهر می برد.
مسأله 2755 ـ اگر وارث میت فقط برادر و خواهر پدری و چند برادر و خواهر مادری باشد، مال را سه قسمت می كنند، یك قسمت آنرا برادر و خواهر مادری بطور مساوی بین خودشان قسمت می كنند، و بقیه را به برادر و خواهر پدری می دهند و هر برادری دوبرابر خواهر می برد.
مسأله 2756 ـ اگر وارث میت فقط برادر و خواهر و زن او باشد، زن ارث خود را به تفصیلی كه در مسأله (2779) گفته می شود می برد و خواهر و برادر بطوری كه در مسائل گذشته گفته شد ارث خود را می برند. و نیز اگر زنی بمیرد و وارث او فقط خواهر و برادر و شوهر او باشد، شوهر نصف مال را می برد و خواهر و برادر بطوری كه در مسائل پیش گفته شد ارث خود را می برند، ولی برای آنكه زن یا شوهر ارث می برد از سهم برادر و خواهر مادری چیزی كم نمی شود و از سهم برادر خواهر پدر و مادری یا پدری كم می شود، مثلاً اگر وارث میت شوهر و برادر و خواهر مادری و برادر و خواهر پدر و مادری او باشد نصف مال به شوهر می رسد و یك قسمت از سه قسمت اصل مال را به برادر و خواهر مادری می دهند، و آنچه می ماند مال برادر و خواهر پدر و مادری است، پس اگر همه مال او شش تومان باشد سه تومان به شوهر و دو تومان به برادر و خواهر مادری و یك تومان به برادر و خواهر پدر و مادری می دهند.
مسأله 2757 ـ اگر میت خواهر و برادر نداشته باشد، سهم ارث آنان را به اولادشان می دهند و سهم برادر و خواهر زاده مادری بطور مساوی بین آنان قسمت می شود و از سهمی كه به برادر زاده و خواهر زاده پدری یا پدر و مادری می رسد، هر پسری دو برابر دختر می برد.
مسأله 2758 ـ اگر وارث میت فقط یك جد یا یك جده است، چه پدری باشد یا مادری، همه مال به او می رسد و با بودن جد میت پدر جد او ارث نمی برد.
مسأله 2759 ـ اگر وارث میت فقط جد و جده پدری باشد، مال سه قسمت می شود، دو قسمت را جد و یك قسمت را جده می برد و اگر جد و جده مادری باشد، مال را بطور مساوی بین خودشان قسمت می كنند.
مسأله 2760 ـ اگر وارث میت فقط یك جد یا جده پدری و یك جد یا جده مادری باشد مال سه قسمت می شود، دو قسمت را جد یا جده پدری و یك قسمت را جد یا جده مادری می برد.
مسأله 2761 ـ اگر وارث میت جد و جده پدری و جد و جده مادری باشد مال سه قسمت می شود، یك قسمت آنرا جد و جده مادری بطور مساوی بین خودشان قسمت می كنند، و دو قسمت آنرا به جد و جده پدری می دهند و جد دوبرابر جده می برد.
مسأله 2762 ـ اگر وارث میت فقط زن و جد و جده پدری و جد و جده مادری او باشد، زن ارث خود را به تفصیلی كه در مسأله (2779) گفته می شود می برد و یك قسمت از سه قسمت اصل مال را به جد و جده مادری می دهند كه به طور مساوی بین خودشان قسمت می كنند و بقیه را به جد و جده پدری می دهند و جد دو برابر جده می برد. و اگر وارث میت شوهر و جد و جده باشد، شوهر نصف مال را می برد و جد و جده به دستوری كه در مسائل گذشته گفته شد، ارث خود را می برند.
ارث دستـــه سوم
مسأله 2763 ـ دسته سوم عمو و عمه و دائی و خاله و اولاد آنان است به تفصیلی كه گفته شد كه اگر از طبقه اول و دوم كسی نباشد، اینها ارث می برند.
مسأله 2764 ـ اگر وارث میت فقط یك عمو یا یك عمه است، چه پدر و مادری باشد یعنی با پدر میت از یك پدر و مادر باشد، یا پدری باشد یا مادری، همه مال به او می رسد و اگر چند عمو یا چند عمه باشند و همه پدر و مادری، یا همه پدری باشند، مال بطور مساوی بین آنان قسمت می شود و اگر عمو و عمه هر دو باشند و همه پدر و مادری یا همه پدری باشند، عمو دوبرابر عمه می برد، مثلاً اگر وارث میت دو عمو و یك عمه باشد، مال را پنج قسمت می كنند، یك قسمت را به عمه می دهند و چهار قسمت را عموها بطور مساوی بین خودشان قسمت می كنند.
مسأله 2765 ـ اگر وارث میت فقط چند عموی مادری یا چند عمه مادری باشد، مال بطور مساوی بین آنان قسمت می شود. و همچنین است اگر وارث عمو و عمه مادری باشد بنابر اشهر و احتیاط آنست كه در تقسیم با یكدیگر صلح نمایند.
مسأله 2766 ـ اگر وارث میت عمو و عمه باشد و بعضی پدری و بعضی مادری و بعضی پدر و مادری باشند، عمو و عمه پدری ارث نمی برد، پس اگر میت یك عمو یا یك عمه مادری دارد، مال را شش قسمت می كنند، یك قسمت را به عمو یا عمه مادری و بقیه را به عمو و عمه پدر و مادری می دهند و عموی پدر و مادری دوبرابر عمه پدر و مادری می برد، و اگر هم عمو و هم عمه مادری دارد، مال را سه قسمت می كنند دو قسمت را به عمو و عمه پدر و مادری می دهند و عمو دوبرابر عمه می برد و یك قسمت را به عمو و عمه مادری می دهند كه به طور مساوی بین خودشان قسمت می كنند بنابر مشهور، و احتیاط آنست كه در تقسیم با یكدیگر صلح كنند.
مسأله 2767 ـ اگر وارث میت فقط یك دائی، یا یك خاله باشد، همه مال به او می رسد و اگر هم دائی و هم خاله باشد و همه پدر و مادری، یا پدری، یا مادری باشند، مال بطور مساوی بین آنان قسمت می شود بنابر اجماع منقول، و احتیاط آنست كه در تقسیم با یكدیگر صلح كنند.
مسأله 2768 ـ اگر وارث میت فقط یك دائی، یا یك خاله مادری، و دائی و خاله پدر و مادری و دائی و خاله پدری باشد، دائی و خاله پدری ارث نمی برد، و مال را شش قسمت می كنند، یك قسمت را به دائی یا خاله مادری و بقیه را به دائی و خاله پدر و مادری می دهند و احتیاط آنست كه در تقسیم با یكدیگر صلح كنند.
مسأله 2769 ـ اگر وارث میت فقط دائی و خاله پدری، و دائی و خاله مادری و دائی و خاله پدر و مادری باشد، دائی و خاله پدری ارث نمی برد، و باید مال را سه قسمت كنند، یك قسمت آنرا دائی و خاله مادری بطور مساوی بین خودشان قسمت نمایند و بقیه را به دائی و خاله پدر و مادری بدهند و احتیاط آنست كه در تقسیم آن با یكدیگر صلح كنند.
مسأله 2770 ـ اگر وارث میت یك دائی یا یك خاله و یك عمو یا یك عمه باشد مال را سه قسمت می كنند، یك قسمت را دائی یا خاله و بقیه را عمو یا عمه می برد.
مسأله 2771 ـ اگر وارث میت یك دائی یا یك خاله و عمو و عمه باشد، چنانچه عمو و عمه، پدر و مادری یا پدری باشند، مال را سه قسمت می كنند، یك قسمت را دائی یا خاله می برد و از بقیه دو قسمت به عمو و یك قسمت به عمه می دهند، بنابراین اگر مال را نه قسمت كنند سه قسمت رابه دائی یا خاله و چهار قسمت را به عمو و دو قسمت را به عمه می دهند.
مسأله 2772 ـ اگر وارث میت یك دائی یا یك خاله و یك عمو یا یك عمه مادری و عمو و عمه پدر و مادری یا پدری باشد، مال را سه قسمت می كنند، یك قسمت آنرا به دائی یا خاله می دهند و دو قسمت باقیمانده را شش قسمت می كنند، یك قسمت را به عمو یا عمه مادری و بقیه را به عمو و عمه پدری و مادری یا پدری می دهند و عمو دوبرابر عمه می برد. بنابراین اگر مال را نه قسمت كنند، سه قسمت را به دائی یا خاله و یك قسمت را به عمو یا عمه مادری و پنج قسمت دیگر را به عمو و عمه پدر و مادری یا پدری می دهند.
مسأله 2773 ـ اگر وارث میت یك دائی یا یك خاله و عمو و عمه مادری و عمو و عمه پدر و مادری یا پدری باشد، مال را سه قسمت می كنند یك قسمت را دائی یا خاله می برد و دو قسمت باقیمانده را سه سهم می كنند، یك سهم آنرا بطور مساوی بین عمو و عمه مادری قسمت می كنند بنابر مشهور و احوط آنست كه در تقسیم آن با یكدیگر صلح نمایند و دو سهم دیگر را بین عمو و عمه پدر و مادری یا پدری قسمت می نمایند و عمو دوبرابر عمه می برد. بنابراین اگر مال را نه قسمت كنند، سه قسمت آن، سهم خاله یا دائی و دو قسمت سهم عمو و عمه مادری و چهار قسمت سهم عمو و عمه پدر و مادری یا پدری می باشد.
مسأله 2774 ـ اگر وارث میت چند دائی و چند خاله باشد كه همه پدر و مادری یا پدری یا مادری باشند و عمو و عمه هم داشته باشد، مال سه سهم می شود، دو سهم آنرا به دستوری كه در مسأله پیش گفته شد، عمو و عمه بین خودشان قسمت می كنند و یك سهم آنرا دائی ها و خاله ها بطوری كه سابقاً بیان شد بین خودشان قسمت می نمایند.
مسأله 2775 ـ اگر وارث میت دائی یا خاله مادری و چند دائی و خاله پدر و مادری یا پدری، و عمو و عمه باشد، مال سه سهم می شود، دو سهم آنرا به دستوری كه سابقاً گفته شد عمو و عمه بین خودشان قسمت می كنند، پس اگر میت یك دائی یا یك خاله مادری دارد، یك سهم دیگر آنرا شش قسمت می كنند، یك قسمت را به دائی یا خاله مادری می دهند و بقیه را به دائی و خاله پدر و مادری یا پدری می دهند، كه بنابر احتیاط باید در تقسیم آن با هم صلح كنند. و اگر چند دائی مادری یا چند خاله مادری یا هم دائی مادری و هم خاله مادری دارد آن یك سهم را سه قسمت می كنند، یك قسمت را دائی ها و خاله های مادری بطور مساوی بین خودشان قسمت می كنند و بقیه را به دائی و خاله پدر و مادری و یا پدریمی دهند كه بنابر احتیاط در تقسیم آن با هم صلح می كنند.
مسأله 2776 ـ اگر میت عمو و عمه و دائی و خاله نداشته باشد، مقداری كه به عمو و عمه می رسد، به اولاد آنان و مقداری كه به دائی و خاله می رسد به اولاد آنان داده می شود.
مسأله 2777 ـ اگر وارث میت عمو و عمه و دائی و خاله پدر، و عمو و عمه و دائی و خاله مادر او باشند، مال سه سهم می شود یك سهم آنرا عمو و عمه و دائی و خاله مادر میت می برند و دو سهم دیگر آنرا سه قسمت می كنند یك قسمت را دائی و خاله پدر میت می برند و دو قسمت دیگر آنرا به عمو و عمه پدر میت می دهند و عمو دوبرابر عمه می برد.
ارث زن و شـــوهـر
مسأله 2778 ـ اگر زنی كه به عقد دائم عقد شده بمیرد و اولاد نداشته باشد، نصف همه مال را شوهر او و بقیه را ورثه دیگر می برند و اگر از آن شوهر یا از شوهر دیگر اولاد داشته باشد، چهار یك همه مال را شوهر و بقیه را ورثه دیگر می برند.
مسأله 2779 ـ اگر مردی بمیرد و اولاد نداشته باشد، چهار یك مال او را زن دائمی و بقیه را ورثه دیگر می برند، و اگر از آن زن یا از زن دیگر اولاد داشته باشد، هشت یك مال را زن و بقیه را ورثه دیگر می برند، و زن از زمین خانه مسكونی و غیره بطور كلی، نه از خود زمین و نه از قیمت آن ارث نمی برد و از هوائی خانه مانند بنا و درخت ارث نمی برد ولی از قیمت آنها ارث می برد و همچنین از درخت و زراعت و ساختمانی كه در زمین باغ و زراعت و زمینهای دیگر است از قیمت ارث می برد.
مسأله 2780 ـ اگر زن بخواهد در چیزهائی كه از آنها ارث نمی برد، مانند زمین خانه مسكونی، تصرف كند، باید از ورثه دیگراجازه بگیرد. و نیز احتیاط واجب آنست كه ورثه تا سهم زن را نداده اند، در چیزهائی كه زن از قیمت آنها ارث می برد، مانند بنا و درخت بدون اجازه او تصرف نكنند، و چنانچه پیش از دادن سهم زن، اینها را بفروشند در صورتی كه زن معامله را اجازه دهد، صحیح وگرنه باطل است.
مسأله 2781 ـ اگر بخواهند بنا و درخت آنرا قیمت نمایند، باید حساب كنند كه اگر آنها بدون اجاره در زمین بمانند تا از بین بروند، چقدر ارزش دارند و سهم زن را از آن قیمت بدهند.
مسأله 2782 ـ مجرای آب قنات و مانند آن حكم زمین را دارد و آجر و چیزهائی كه در آن بكار رفته، در حكم ساختمان است.
مسأله 2783 ـ اگر میت بیش از یك زن داشته باشد، چنانچه اولاد نداشته باشد، چهار یك مال، و اگر اولاد داشته باشد، هشت یك مال به شرحی كه گفته شد، بطور مساوی بین زنهای او قسمت می شود، اگر چه شوهر با هیچیك از آنان یا بعض آنان نزدیكی نكرده باشد، ولی اگر در مرضی كه به آن مرض از دنیا رفته، زنی را عقد كرده و با او نزدیكی نكرده است، آن زن از او ارث نمی برد و حق مهر هم ندارد.
مسأله 2784 ـ اگر زن در حال مرض، شوهر كند و به همان مرض بمیرد، شوهرش اگر چه با او نزدیكی نكرده باشد، از او ارث می برد.
مسأله 2785 ـ اگر زنی را به ترتیبی كه در احكام طلاق گفته شد، طلاق رجعی بدهند و در بین عده بمیرد، شوهر از او ارث می برد. و نیز اگر شوهر در بین عده زن بمیرد، زن از او ارث می برد، ولی اگر بعد از گذشتن عده رجعی یا در عده طلاق بائن، یكی از آنان بمیرد، دیگری از او ارث نمی برد.
مسأله 2786 ـ اگر شوهر در حال مرض عیالش را طلاق دهد و پیش از گذشتن دوازده ماه هلالی بمیرد، زن با سه شرط از او ارث می برد:
اول ـ آنكه در این مدت شوهر دیگر نكرده باشد.
دوم ـ به واسطه بی میلی به شوهر مالی به او نداده باشد كه به طلاق دادن راضی شود كه در این صورت ارث بردن او اشكال دارد، بلكه اگر چیزی هم به شوهر ندهد، ولی طلاق به تقاضای زن باشد، باز هم ارث بردنش اشكال دارد.
سوم ـ شوهر در مرضی كه در آن مرض زن را طلاق داده، به واسطه آن مرض یا به جهت دیگری بمیرد، پس اگر از آن مرض خوب شود و به جهت دیگری از دنیا برود، زن از او ارث نمی برد.
مسأله 2787 ـ لباسی كه مرد برای پوشیدن زن خود گرفته و به او نبخشیده، اگر چه زن آنرا پوشیده باشد، بعد از مردن شوهر، جزء مال شوهر است.
دسته اول ـ پدر و مادر و اولاد میت است و با نبودن اولاد، اولاد اولاد هر چه پائین روند، هر كدام آنان كه به میت نزدیكتر است ارث می برد و تا یكنفر از این دسته هست دسته دوم ارث نمی برند.
دسته دوم ـ جد یعنی پدربزرگ و جده یعنی مادربزرگ و خواهر و برادر است و با نبودن برادر و خواهر، اولاد ایشان هر كدام آنان كه به میت نزدیكتر است ارث می برد و تا یكنفر از این دسته هست دسته سوم ارث نمی برند.
دسته سوم ـ عمو و عمه و دائی و خاله و اولاد آنان است و تا یكنفر از عموها و عمه ها و دائی ها و خاله های میت زنده اند، اولاد آنان ارث نمی برند ولی اگر میت عموی پدری و پسر عموی پدر و مادری داشته باشد، ارث به پسرعموی پدر و مادری می رسد، و عموی پدری ارث نمی برد. حسب اجماع علماء شیعه، و مرسله شیخ صدوق قدس سره و خبر حسن بن عمارة(1) و فقه الرضا(2) و مرسله طبرسی در مجمع البیان(3).
مسأله 2737 ـ اگر عمو و عمه و دائی و خاله خود میت و اولاد آنان، و اولاد اولاد آنان نباشند، عمو و عمه و دائی و خاله پدر و مادر میت ارث می برند، و اگر اینها نباشند اولادشان ارث می برند، و اگر اینها هم نباشند، عمو و عمه و دائی و خاله جد و جده میت و اگر اینها نباشند اولادشان ارث می برند.
مسأله 2738 ـ زن و شوهر به تفصیلی كه در مسائل (2778) به بعد گفته می شود از یكدیگر ارث می برند.
ارث دستـــه اول
مسأله 2739 ـ اگر وارث میت فقط یك نفر از دسته اول باشد، مثلاً پدر یا مادر، یا یك پسر یا یك دختر باشد همه مال میت به او می رسد، و اگر چند پسر یا چند دختر باشند، همه مال بطور مساوی بین آنان قسمت می شود. و اگر یك پسر و یك دختر باشند، مال را سه قسمت می كنند دو قسمت را پسر و یك قسمت را دختر می برد. و اگر چند پسر و چند دختر باشند، مال را طوری قسمت می كنند كه هر پسری دو برابر دختر ببرد.
مسأله 2740 ـ اگر وارث میت فقط پدر و مادر او باشد، مال سه قسمت می شود، دو قسمت آن را پدر و یك قسمت را مادر می برد. ولی اگر میت دو برادر یاچهار خواهر یا یك برادر و دو خواهر داشته باشد كه همه آنان پدری باشند، یعنی پدر آنان با پدر میت یكی باشد، خواه مادرشان هم با مادر میت یكی باشد یا نه اگر چه تا میت پدر و مادر دارد، اینها ارث نمی برند اما به واسطه بودن اینها، مادر شش یك مال را می برد و بقیه را به پدر می دهند، و نیز شرط است در این مطلب كه حجبش می نامند، آنكه برادرها یا خواهرها حر باشند و مملوك نباشند و در حال موت زنده و متولد باشند نه حمل، و مشرك نباشند بلكه مطلق كافر حجب نمی نماید حسب اجماع علماء و روایت حسن بن صالح(4) و مشهور شرط نموده اند نیز آنكه اخوه(برادرها) قاتل میت نباشند.
مسأله 2741 ـ اگر وارث میت فقط پدر و مادر و یك دختر باشد چنانچه میت دو برادر، یا چهار خواهر، یا یك برادر و دو خواهر پدری نداشته باشد مال را پنج قسمت می كنند، پدر و مادر هر كدام یك قسمت و دختر سه قسمت آنرا می برد. و اگر دو برادر یا چهار خواهر یا یك برادر و دو خواهر پدری داشته باشد مال را شش قسمت می كنند، پدر و
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ وسائل ج 17 باب 5 میراث الاعمام و الاخوال حدیث 5 و 2.
2 ـ فقه الرضا ج 3 باب 5 میراث الاعمام و الاخوال حدیث 1.
3 ـ وسائل ج 17 باب 1 موجبات الارث حدیث 5.
4 ـ وسائل ج 17 باب 15 میراث الابوین و الاولاد.
مادر هر كدام یك قسمت و دختر سه قسمت می برد و یك قسمت باقیمانده را چهار قسمت می كنند یك قسمت را به پدر و سه قسمت را به دختر می دهند. مثلاً اگر مال میت را 24 قسمت كنند 15 قسمت آن را به دختر و 5 قسمت آنرا به پدر و 4 قسمت آنرا به مادر می دهند. حسب اتفاق علماء مذكور در مفتاح الكرامة(1)
مسأله 2742 ـ اگر وارث میت فقط پدر و مادر و یك پسر باشد، مال را شش قسمت می كنند، پدر و مادر هر كدام یك قسمت می برند و پسر چهار قسمت آنرا می برد. و اگر چند پسر یا چند دختر باشند، آن چهار قسمت را به طور مساوی بین خودشان قسمت می كنند. و اگر پسر و دختر باشند آن چهار قسمت را طوری تقسیم می كنند كه هر پسری دو برابر دختر ببرد.
مسأله 2743 ـ اگر وارث میت فقط پدر و یك پسر یا مادر و یك پسر باشد، مال را شش قسمت می كنند یك قسمت آنرا پدر یا مادر و پنج قسمت را پسر می برد.
مسأله 2744 ـ اگر وارث میت فقط پدر یا مادر با پسر و دختر باشد، مال را شش قسمت می كنند، یك قسمت آنرا پدر یا مادر می برد و بقیه را طوری قسمت می كنند كه هر پسری دو برابر دختر ببرد.
مسأله 2745 ـ اگر وارث میت فقط پدر و یك دختر یا مادر و یك دختر باشد، مال را چهار قسمت می كنند، یك قسمت آنرا پدر یا مادر و بقیه را دختر می برد.
مسأله 2746 ـ اگر وارث میت فقط پدر و چند دختر، یا مادر و چند دختر باشد، مال را پنج قسمت می كنند، یك قسمت را پدر یا مادر می برد و چهار قسمت را دخترها بطور مساوی بین خودشان قسمت می كنند، و چنانچه وارث فقط پدر و مادر و چند دختر و شوهر باشد مال را دوازده قسمت می نمایند سه قسمت كه ربع است شوهر می برد و پدر و مادر هر یك دو قسمت كه سدس است می برند و پنج قسمت باقی را كه اقل از ثلثین است بین دخترها قسمت می نمایند،چونكه شوهر هیچ وقت از ربع كه فرض ادنای اوست كمتر نمی برد، و همچنین زن از ثمن كه فرض ادنای
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ اتفاق علماء مذكور در مفتاح الكرامة بر این است كه وجود اخوه سبب حجب مادر حتی از رد می شود، ولكن ادله حجب اخوه مادر را، فقط دلالت بر حجب از ثلث می نماید، و دلالت بر حجب از رد حتی بالاطلاق هم ندارد، زیرا كه قرائن دلالت می كند بر اینكه نظر به حجب از ثلث است در جمیع اخبار بلكه حدیث 1 باب 17 میراث الابوین و الاولاد وسائل صحیحه محمدبن مسلم كه دلالت دارد بر اینكه با وجود بنت واحده و ابوین، به ام هم رد می شود، اطلاق دارد و شامل صورت وجود اخوه هم می شود.
و اما آیه شریفه سوره نساء آیه (11) كه با وجود اخوه تعیین سدس می نماید فقط فرض و نصیب را متعرض است، كما اینكه نسبت به ابوین هم با وجود اولاد تعیین سدس می نماید، و مفهومی كه موجب منع از رد شود ندارد، و لذا به هر دو رد می شود و علی فرض اصرار بر مفهموم و اینكه معنی آیه شریفه آن است كه از مجموع ماترك ولد، مادر بیشتر از سدس نمی برد حتی رداً جواب می گوئیم كه آیه شریفه شامل مورد رد نمی شود، چونكه مفروض آیه عدم وجود اولاد است، كه در اینصورت می فرماید اگر اخوه نبود مادر ثلث و اگر اخوه بود مادر سدس می برد و در مفروض آیه رد مورد ندارد، و جمیع مازاد از نصیب مادر مال پدر است بالقرابه چونكه أب فرض و نصیب معینی ندارد.
و قدیستدل بر حجب از رد بعلت وارده در دو حدیث زراره كه دومی آن صحیح است(3 و 4 باب 10 میراث الابوین و الاولاد ـ وسائل) زیرا می فرماید: «چونكه اخوه عائله أب می باشد لذا از ام كم شد و بر اب اضافه شد.»، و این علت نسبت به رد هم هست كه باید به ملاحظه كثرت عائله أب به ام رد نشود و بر اب اضافه شود پس كما اینكه اخوه و كثرت عائله اب موجب حجب از نصیب اعلا شد موجب حجب از رد هم باید بشود. و جواب آن است كه اولاً این علت كما اینكه نسبت به نصیب ام موجب منع بالكل نشد، بلكه موجب قلت شد كذلك نسبت به رد هم باید موجب قلت شود نه منع بالكل، و لذا چونكه با وجود اخوه نصیب ام كم می شود رد به او هم چونكه تابع نصیب است ایضاً بالنسبه كم می شود.
و ثانیاً: این جهت مذكوره ملاك است و ضابط منصوص العله بر آن منطبق نیست.
و ثالثاً: در كلام خود زراره است، و لعله اجتهاد خود اوست چونكه از امام علیه السلام نقل نكرده است.
و علی هذا مدرك حجب از رد فقط اجماع و اتفاق است، و این هم حجة نیست به جهت آنكه محتمل است كه مدرك اجماع همین سه دلیلی باشد كه اشاره نمودیم و رد نمودیم ولكن مع ذلك كله سزاوار نیست ترك احتیاط به تصالح.
اوست هیچ وقت كمتر نمی برد، و پدر و مادر هیچوقت از سدس كه فرض ادنای آنها است كمتر نمی برند، لذا نقص بر دخترها وارد می شود.
مسأله 2747 ـ اگر میت اولاد نداشته باشد، نوه پسری او اگر چه دختر باشد، سهم پسر میت را می برد و نوه دختری او اگر چه پسر باشد، سهم دختر میت را می برد، مثلاً اگر میت یك پسر از دختر خود و یك دختر از پسرش داشته باشد، مال را سه قسمت می كنند، یك قسمت را به پسر دختر و دو قسمت را به دختر پسر می دهند.
ارث دستـــه دوم
مسأله 2748 ـ دسته دوم از كسانی كه به واسطه خویشی ارث می برند جد یعنی پدر بزرگ و جده یعنی مادر بزرگ و برادر و خواهر میت است و اگر برادر و خواهر نداشته باشد، اولادشان ارث می برند و داشتن جد مانع از ارث اولاد برادر و خواهر نمی شود.
مسأله 2749 ـ اگر وارث میت فقط یك برادر یا یك خواهر باشد، همه مال به او می رسد و اگر چند برادر پدر و مادری، یا چند خواهر پدر و مادری باشد، مال بطور مساوی بین آنان قسمت می شود و اگر برادر و خواهر پدر و مادری با هم باشند، هر برادری دو برابر خواهر می برد، مثلاً اگر دو برادر و یك خواهر پدر و مادری دارد، مال را پنج قسمت می كنند، هر یك از برادرها دو قسمت و خواهر یك قسمت آنرا می برد.
مسأله 2750 ـ اگر میت برادر و خواهر پدر و مادری دارد، برادر و خواهر پدری كه از مادر با میت جدا است ارث نمی برد. و اگر برادر و خواهر پدر و مادری ندارد، چنانچه فقط یك خواهر یا یك برادر پدری داشته باشد، همه مال به او می رسد و اگر چند برادر یا چند خواهر پدری داشته باشد، مال بطور مساوی بین آنان قسمت می شود و اگر هم برادر و هم خواهر پدری داشته باشد، هر برادری دو برابر خواهر می برد.
مسأله 2751 ـ اگر وارث میت فقط یك خواهر یا یك برادر مادری باشد كه از پدر با میت جدا است، همه مال به او می رسد. و اگر چند برادر مادری یا چند خواهر مادری یا چند برادر و خواهر مادری باشد، مال بطور مساوی بین آنان قسمت می شود.
مسأله 2752 ـ اگر میت برادر و خواهر پدر و مادری، و برادر و خواهر پدری و یك برادر یا یك خواهر مادری داشته باشد، برادر و خواهر پدری ارث نمی برند و مال را شش قسمت می كنند یك قسمت آن را به برادر یا خواهر مادری و بقیه را به برادر و خواهر پدر و مادری می دهند، و هر برادری دوبرابر خواهر می برد.
مسأله 2753 ـ اگر میت برادر و خواهر پدر و مادری، و برادر و خواهر پدری و برادر و خواهر مادری داشته باشد، برادر و خواهر پدری ارث نمی برد و مال را سه قسمت می كنند، یك قسمت آن را برادر و خواهر مادری بطور مساوی بین خودشان قسمت می كنند، و بقیه را به برادر و خواهر پدر و مادری می دهند، و هر برادری دو برابر خواهر می برد.
مسأله 2754 ـ اگر وارث میت فقط برادر و خواهر پدری و یك برادر مادری یا یك خواهر مادری باشد، مال را شش قسمت می كنند، یك قسمت آنرا برادر یا خواهر مادری می برد و بقیه را به برادر و خواهر پدری می دهند، و هر برادری دوبرابر خواهر می برد.
مسأله 2755 ـ اگر وارث میت فقط برادر و خواهر پدری و چند برادر و خواهر مادری باشد، مال را سه قسمت می كنند، یك قسمت آنرا برادر و خواهر مادری بطور مساوی بین خودشان قسمت می كنند، و بقیه را به برادر و خواهر پدری می دهند و هر برادری دوبرابر خواهر می برد.
مسأله 2756 ـ اگر وارث میت فقط برادر و خواهر و زن او باشد، زن ارث خود را به تفصیلی كه در مسأله (2779) گفته می شود می برد و خواهر و برادر بطوری كه در مسائل گذشته گفته شد ارث خود را می برند. و نیز اگر زنی بمیرد و وارث او فقط خواهر و برادر و شوهر او باشد، شوهر نصف مال را می برد و خواهر و برادر بطوری كه در مسائل پیش گفته شد ارث خود را می برند، ولی برای آنكه زن یا شوهر ارث می برد از سهم برادر و خواهر مادری چیزی كم نمی شود و از سهم برادر خواهر پدر و مادری یا پدری كم می شود، مثلاً اگر وارث میت شوهر و برادر و خواهر مادری و برادر و خواهر پدر و مادری او باشد نصف مال به شوهر می رسد و یك قسمت از سه قسمت اصل مال را به برادر و خواهر مادری می دهند، و آنچه می ماند مال برادر و خواهر پدر و مادری است، پس اگر همه مال او شش تومان باشد سه تومان به شوهر و دو تومان به برادر و خواهر مادری و یك تومان به برادر و خواهر پدر و مادری می دهند.
مسأله 2757 ـ اگر میت خواهر و برادر نداشته باشد، سهم ارث آنان را به اولادشان می دهند و سهم برادر و خواهر زاده مادری بطور مساوی بین آنان قسمت می شود و از سهمی كه به برادر زاده و خواهر زاده پدری یا پدر و مادری می رسد، هر پسری دو برابر دختر می برد.
مسأله 2758 ـ اگر وارث میت فقط یك جد یا یك جده است، چه پدری باشد یا مادری، همه مال به او می رسد و با بودن جد میت پدر جد او ارث نمی برد.
مسأله 2759 ـ اگر وارث میت فقط جد و جده پدری باشد، مال سه قسمت می شود، دو قسمت را جد و یك قسمت را جده می برد و اگر جد و جده مادری باشد، مال را بطور مساوی بین خودشان قسمت می كنند.
مسأله 2760 ـ اگر وارث میت فقط یك جد یا جده پدری و یك جد یا جده مادری باشد مال سه قسمت می شود، دو قسمت را جد یا جده پدری و یك قسمت را جد یا جده مادری می برد.
مسأله 2761 ـ اگر وارث میت جد و جده پدری و جد و جده مادری باشد مال سه قسمت می شود، یك قسمت آنرا جد و جده مادری بطور مساوی بین خودشان قسمت می كنند، و دو قسمت آنرا به جد و جده پدری می دهند و جد دوبرابر جده می برد.
مسأله 2762 ـ اگر وارث میت فقط زن و جد و جده پدری و جد و جده مادری او باشد، زن ارث خود را به تفصیلی كه در مسأله (2779) گفته می شود می برد و یك قسمت از سه قسمت اصل مال را به جد و جده مادری می دهند كه به طور مساوی بین خودشان قسمت می كنند و بقیه را به جد و جده پدری می دهند و جد دو برابر جده می برد. و اگر وارث میت شوهر و جد و جده باشد، شوهر نصف مال را می برد و جد و جده به دستوری كه در مسائل گذشته گفته شد، ارث خود را می برند.
ارث دستـــه سوم
مسأله 2763 ـ دسته سوم عمو و عمه و دائی و خاله و اولاد آنان است به تفصیلی كه گفته شد كه اگر از طبقه اول و دوم كسی نباشد، اینها ارث می برند.
مسأله 2764 ـ اگر وارث میت فقط یك عمو یا یك عمه است، چه پدر و مادری باشد یعنی با پدر میت از یك پدر و مادر باشد، یا پدری باشد یا مادری، همه مال به او می رسد و اگر چند عمو یا چند عمه باشند و همه پدر و مادری، یا همه پدری باشند، مال بطور مساوی بین آنان قسمت می شود و اگر عمو و عمه هر دو باشند و همه پدر و مادری یا همه پدری باشند، عمو دوبرابر عمه می برد، مثلاً اگر وارث میت دو عمو و یك عمه باشد، مال را پنج قسمت می كنند، یك قسمت را به عمه می دهند و چهار قسمت را عموها بطور مساوی بین خودشان قسمت می كنند.
مسأله 2765 ـ اگر وارث میت فقط چند عموی مادری یا چند عمه مادری باشد، مال بطور مساوی بین آنان قسمت می شود. و همچنین است اگر وارث عمو و عمه مادری باشد بنابر اشهر و احتیاط آنست كه در تقسیم با یكدیگر صلح نمایند.
مسأله 2766 ـ اگر وارث میت عمو و عمه باشد و بعضی پدری و بعضی مادری و بعضی پدر و مادری باشند، عمو و عمه پدری ارث نمی برد، پس اگر میت یك عمو یا یك عمه مادری دارد، مال را شش قسمت می كنند، یك قسمت را به عمو یا عمه مادری و بقیه را به عمو و عمه پدر و مادری می دهند و عموی پدر و مادری دوبرابر عمه پدر و مادری می برد، و اگر هم عمو و هم عمه مادری دارد، مال را سه قسمت می كنند دو قسمت را به عمو و عمه پدر و مادری می دهند و عمو دوبرابر عمه می برد و یك قسمت را به عمو و عمه مادری می دهند كه به طور مساوی بین خودشان قسمت می كنند بنابر مشهور، و احتیاط آنست كه در تقسیم با یكدیگر صلح كنند.
مسأله 2767 ـ اگر وارث میت فقط یك دائی، یا یك خاله باشد، همه مال به او می رسد و اگر هم دائی و هم خاله باشد و همه پدر و مادری، یا پدری، یا مادری باشند، مال بطور مساوی بین آنان قسمت می شود بنابر اجماع منقول، و احتیاط آنست كه در تقسیم با یكدیگر صلح كنند.
مسأله 2768 ـ اگر وارث میت فقط یك دائی، یا یك خاله مادری، و دائی و خاله پدر و مادری و دائی و خاله پدری باشد، دائی و خاله پدری ارث نمی برد، و مال را شش قسمت می كنند، یك قسمت را به دائی یا خاله مادری و بقیه را به دائی و خاله پدر و مادری می دهند و احتیاط آنست كه در تقسیم با یكدیگر صلح كنند.
مسأله 2769 ـ اگر وارث میت فقط دائی و خاله پدری، و دائی و خاله مادری و دائی و خاله پدر و مادری باشد، دائی و خاله پدری ارث نمی برد، و باید مال را سه قسمت كنند، یك قسمت آنرا دائی و خاله مادری بطور مساوی بین خودشان قسمت نمایند و بقیه را به دائی و خاله پدر و مادری بدهند و احتیاط آنست كه در تقسیم آن با یكدیگر صلح كنند.
مسأله 2770 ـ اگر وارث میت یك دائی یا یك خاله و یك عمو یا یك عمه باشد مال را سه قسمت می كنند، یك قسمت را دائی یا خاله و بقیه را عمو یا عمه می برد.
مسأله 2771 ـ اگر وارث میت یك دائی یا یك خاله و عمو و عمه باشد، چنانچه عمو و عمه، پدر و مادری یا پدری باشند، مال را سه قسمت می كنند، یك قسمت را دائی یا خاله می برد و از بقیه دو قسمت به عمو و یك قسمت به عمه می دهند، بنابراین اگر مال را نه قسمت كنند سه قسمت رابه دائی یا خاله و چهار قسمت را به عمو و دو قسمت را به عمه می دهند.
مسأله 2772 ـ اگر وارث میت یك دائی یا یك خاله و یك عمو یا یك عمه مادری و عمو و عمه پدر و مادری یا پدری باشد، مال را سه قسمت می كنند، یك قسمت آنرا به دائی یا خاله می دهند و دو قسمت باقیمانده را شش قسمت می كنند، یك قسمت را به عمو یا عمه مادری و بقیه را به عمو و عمه پدری و مادری یا پدری می دهند و عمو دوبرابر عمه می برد. بنابراین اگر مال را نه قسمت كنند، سه قسمت را به دائی یا خاله و یك قسمت را به عمو یا عمه مادری و پنج قسمت دیگر را به عمو و عمه پدر و مادری یا پدری می دهند.
مسأله 2773 ـ اگر وارث میت یك دائی یا یك خاله و عمو و عمه مادری و عمو و عمه پدر و مادری یا پدری باشد، مال را سه قسمت می كنند یك قسمت را دائی یا خاله می برد و دو قسمت باقیمانده را سه سهم می كنند، یك سهم آنرا بطور مساوی بین عمو و عمه مادری قسمت می كنند بنابر مشهور و احوط آنست كه در تقسیم آن با یكدیگر صلح نمایند و دو سهم دیگر را بین عمو و عمه پدر و مادری یا پدری قسمت می نمایند و عمو دوبرابر عمه می برد. بنابراین اگر مال را نه قسمت كنند، سه قسمت آن، سهم خاله یا دائی و دو قسمت سهم عمو و عمه مادری و چهار قسمت سهم عمو و عمه پدر و مادری یا پدری می باشد.
مسأله 2774 ـ اگر وارث میت چند دائی و چند خاله باشد كه همه پدر و مادری یا پدری یا مادری باشند و عمو و عمه هم داشته باشد، مال سه سهم می شود، دو سهم آنرا به دستوری كه در مسأله پیش گفته شد، عمو و عمه بین خودشان قسمت می كنند و یك سهم آنرا دائی ها و خاله ها بطوری كه سابقاً بیان شد بین خودشان قسمت می نمایند.
مسأله 2775 ـ اگر وارث میت دائی یا خاله مادری و چند دائی و خاله پدر و مادری یا پدری، و عمو و عمه باشد، مال سه سهم می شود، دو سهم آنرا به دستوری كه سابقاً گفته شد عمو و عمه بین خودشان قسمت می كنند، پس اگر میت یك دائی یا یك خاله مادری دارد، یك سهم دیگر آنرا شش قسمت می كنند، یك قسمت را به دائی یا خاله مادری می دهند و بقیه را به دائی و خاله پدر و مادری یا پدری می دهند، كه بنابر احتیاط باید در تقسیم آن با هم صلح كنند. و اگر چند دائی مادری یا چند خاله مادری یا هم دائی مادری و هم خاله مادری دارد آن یك سهم را سه قسمت می كنند، یك قسمت را دائی ها و خاله های مادری بطور مساوی بین خودشان قسمت می كنند و بقیه را به دائی و خاله پدر و مادری و یا پدریمی دهند كه بنابر احتیاط در تقسیم آن با هم صلح می كنند.
مسأله 2776 ـ اگر میت عمو و عمه و دائی و خاله نداشته باشد، مقداری كه به عمو و عمه می رسد، به اولاد آنان و مقداری كه به دائی و خاله می رسد به اولاد آنان داده می شود.
مسأله 2777 ـ اگر وارث میت عمو و عمه و دائی و خاله پدر، و عمو و عمه و دائی و خاله مادر او باشند، مال سه سهم می شود یك سهم آنرا عمو و عمه و دائی و خاله مادر میت می برند و دو سهم دیگر آنرا سه قسمت می كنند یك قسمت را دائی و خاله پدر میت می برند و دو قسمت دیگر آنرا به عمو و عمه پدر میت می دهند و عمو دوبرابر عمه می برد.
ارث زن و شـــوهـر
مسأله 2778 ـ اگر زنی كه به عقد دائم عقد شده بمیرد و اولاد نداشته باشد، نصف همه مال را شوهر او و بقیه را ورثه دیگر می برند و اگر از آن شوهر یا از شوهر دیگر اولاد داشته باشد، چهار یك همه مال را شوهر و بقیه را ورثه دیگر می برند.
مسأله 2779 ـ اگر مردی بمیرد و اولاد نداشته باشد، چهار یك مال او را زن دائمی و بقیه را ورثه دیگر می برند، و اگر از آن زن یا از زن دیگر اولاد داشته باشد، هشت یك مال را زن و بقیه را ورثه دیگر می برند، و زن از زمین خانه مسكونی و غیره بطور كلی، نه از خود زمین و نه از قیمت آن ارث نمی برد و از هوائی خانه مانند بنا و درخت ارث نمی برد ولی از قیمت آنها ارث می برد و همچنین از درخت و زراعت و ساختمانی كه در زمین باغ و زراعت و زمینهای دیگر است از قیمت ارث می برد.
مسأله 2780 ـ اگر زن بخواهد در چیزهائی كه از آنها ارث نمی برد، مانند زمین خانه مسكونی، تصرف كند، باید از ورثه دیگراجازه بگیرد. و نیز احتیاط واجب آنست كه ورثه تا سهم زن را نداده اند، در چیزهائی كه زن از قیمت آنها ارث می برد، مانند بنا و درخت بدون اجازه او تصرف نكنند، و چنانچه پیش از دادن سهم زن، اینها را بفروشند در صورتی كه زن معامله را اجازه دهد، صحیح وگرنه باطل است.
مسأله 2781 ـ اگر بخواهند بنا و درخت آنرا قیمت نمایند، باید حساب كنند كه اگر آنها بدون اجاره در زمین بمانند تا از بین بروند، چقدر ارزش دارند و سهم زن را از آن قیمت بدهند.
مسأله 2782 ـ مجرای آب قنات و مانند آن حكم زمین را دارد و آجر و چیزهائی كه در آن بكار رفته، در حكم ساختمان است.
مسأله 2783 ـ اگر میت بیش از یك زن داشته باشد، چنانچه اولاد نداشته باشد، چهار یك مال، و اگر اولاد داشته باشد، هشت یك مال به شرحی كه گفته شد، بطور مساوی بین زنهای او قسمت می شود، اگر چه شوهر با هیچیك از آنان یا بعض آنان نزدیكی نكرده باشد، ولی اگر در مرضی كه به آن مرض از دنیا رفته، زنی را عقد كرده و با او نزدیكی نكرده است، آن زن از او ارث نمی برد و حق مهر هم ندارد.
مسأله 2784 ـ اگر زن در حال مرض، شوهر كند و به همان مرض بمیرد، شوهرش اگر چه با او نزدیكی نكرده باشد، از او ارث می برد.
مسأله 2785 ـ اگر زنی را به ترتیبی كه در احكام طلاق گفته شد، طلاق رجعی بدهند و در بین عده بمیرد، شوهر از او ارث می برد. و نیز اگر شوهر در بین عده زن بمیرد، زن از او ارث می برد، ولی اگر بعد از گذشتن عده رجعی یا در عده طلاق بائن، یكی از آنان بمیرد، دیگری از او ارث نمی برد.
مسأله 2786 ـ اگر شوهر در حال مرض عیالش را طلاق دهد و پیش از گذشتن دوازده ماه هلالی بمیرد، زن با سه شرط از او ارث می برد:
اول ـ آنكه در این مدت شوهر دیگر نكرده باشد.
دوم ـ به واسطه بی میلی به شوهر مالی به او نداده باشد كه به طلاق دادن راضی شود كه در این صورت ارث بردن او اشكال دارد، بلكه اگر چیزی هم به شوهر ندهد، ولی طلاق به تقاضای زن باشد، باز هم ارث بردنش اشكال دارد.
سوم ـ شوهر در مرضی كه در آن مرض زن را طلاق داده، به واسطه آن مرض یا به جهت دیگری بمیرد، پس اگر از آن مرض خوب شود و به جهت دیگری از دنیا برود، زن از او ارث نمی برد.
مسأله 2787 ـ لباسی كه مرد برای پوشیدن زن خود گرفته و به او نبخشیده، اگر چه زن آنرا پوشیده باشد، بعد از مردن شوهر، جزء مال شوهر است.